Alessandro Barberonyň sapagy bilen Naplesiň taryhyny öwreniň: şu ýerdäki akymlara tomaşa ediň!

Italiýanyň iň özüne çekiji şäherlerinden biri bolan Naples, taryhyň gündelik durmuş bilen arabaglanyşygy bolup, medeniýetleriň, däp-dessurlaryň we rowaýatlaryň mozaikasyny döredýär. Bu adatdan daşary metropolyň düýp manysyna doly düşünmek üçin onuň taryhy köklerini we ewolýusiýasyny bellän pursatlary bilmek zerurdyr. Bu makalada sizi uzak we çylşyrymly taryhynyň iň möhüm pursatlaryny açyp görkezýän, wagtyň geçmegi bilen bize ýol görkezjek halkara meşhur taryhçy Alessandro Barberonyň sapagy bilen Naplesiň taryhyny öwrenmäge çagyrýarys.

Miladydan öňki 8-nji asyra degişli Neapolisiň döredilmeginden häzirki döwre çenli Naples birnäçe möhüm özgerişleri başdan geçirdi. Barbero şäheriň Rim imperiýasy döwründe möhüm medeni we söwda merkezi bolandygyny we Wizantiýalylar, Normanlar we Swabiýalylar ýaly dürli hökümdarlyklaryň asyrlar boýy nähili täsir edendigini bize aýdýar. Her döwür neapolitik şahsyýetini döretmäge kömek edip, ýatdan çykmajak yz galdyrdy.

Naplesiň taryhynyň aýgytlaýjy tarapy, şäheriň gülläp ösendigini, emma Italiýanyň birleşmeginiň iň soňkusy bolan ägirt uly kynçylyklara sezewar bolan Ispaniýanyň wepalylygy we ondan soňky Bourbon dolandyryşy döwri. Barbero diňe wakalary gürrüň bermek bilen çäklenmän, bize uruş we täzeden gurmak bilen bellenen 20-nji asyr Naplesine göz aýlamagy teklip edýär. Ahyrynda, awtor bizi Naplesiň taryhynyň häzirki durmuşyna nähili täsir edýändigi barada oýlanmaga çagyrýar. Bu özüne çekiji taryhy ertekä çümmek mümkinçiligini elden gidirmäň: Alessandro Barberonyň sapagynyň akymyna tomaşa etmek we Naplesiň taryhyny ozal görşüňiz ýaly açmak üçin baglanyşyga eýeriň.

Neapolisiň düýbi

gelip çykyşy we gadymy taryh

Soňra Napole öwrülen gadymy şäher Neapolisiň düýbi beöň 8-nji asyra degişlidir. Rowaýata görä, şäheri Çalsisden we Rodosdan gelen grek kolonizatorlary esaslandyrypdyr. Neapolis gysga wagtyň içinde strategiki pozisiýasy we gowy goralýan porty sebäpli Ortaýer deňzinde möhüm söwda we medeni merkeze öwrüldi.

Neapolis soňra miladydan öňki 3-nji asyrda rimliler tarapyndan basylyp alnypdyr. Samnit söweşleri wagtynda Rim imperiýasynyň bir bölegi boldy. Rim döwründe şäher Rim teatry we Flawian amfiteatry ýaly möhüm jemgyýetçilik binalarynyň gurulmagy bilen gülläp ösüş we ösüş döwrüni başdan geçirdi.

Naplesdäki rimlileriň bolmagy şäheriň şäher gurluşynda we gadymy beýikligine şaýatlyk edýän köp sanly arheologiki tapyndylarda öz beýanyny tapdy.

Rim imperiýasyndaky Naples

Rimiň imperiýasyndaky Naplesiň ähmiýeti

Öň Neapolis ady bilen tanalýan Naples, beöň 6-njy asyrda grek kolonizatorlary tarapyndan esaslandyrylypdyr. Rim imperiýasynyň döwründe möhüm şäher boldy. Deňizdäki strategiki pozisiýasy sebäpli Naples imperiýanyň möhüm söwda we medeni merkezine öwrüldi.

Naplesdäki rim infrastrukturasy

Rim hökümdarlygy döwründe Napoli ýollar, suw akabalary, teatrlar we hammamlar ýaly köp sanly infrastrukturanyň gurluşygyny görüpdir. Şäher köp sanly döwlet we hususy binalaryň bolmagy bilen söwda we sungat üçin möhüm merkeze öwrüldi.

Rim imperiýasy döwründe Naplesdäki durmuş

Naples Rim imperiýasy döwründe baý we kosmopolit şäher bolup, dürli rimliler, grekler, ýewreýler we beýleki etnik toparlardan ybaratdy. Şäher möhüm suratkeşleriň, filosoflaryň we ýazyjylaryň gatnaşmagy bilen gözelligi we medeniýeti bilen tanalýardy.

Mundan başga-da, Naples köp sanly mekdebiň we kitaphananyň bolmagy bilen bilim we okuw üçin möhüm merkezdi. Şäher, imperiýanyň dürli künjeklerinden myhmanlary özüne çekýän hammamlary we teatrlary bilen hem tanalýardy.

Sözümiň ahyrynda, Naples Rim imperiýasy döwründe gülläp ösen we täsirli şäher bolup, baý medeniýete we janly sosial we ykdysady durmuşa eýe bolupdyr.

Wizantiýa döwri we Naples gersogy

Naplesdäki Wizantiýa döwri

Wizantiýanyň Naplesdäki bolmagy 6-njy asyrda, Got söweşleri wagtynda Gündogar Rim imperiýasy tarapyndan basylyp alnanda başlandy. Bu döwürde Naples Italiýadaky Wizantiýa imperiýasynyň möhüm dolandyryş we harby merkezine öwrüldi. Şäher berkitildi we Castel dell'Ovo we Castel Capuano ýaly täze gorag gurluşlary bilen enjamlaşdyryldy.

Naples gersogy

IX asyrda Naples Wizantiýa imperatory tarapyndan bellenen gersogyň gözegçiligi astynda özbaşdak gersog boldy. Naples gersogy, orta asyrlaryň Italiýanyň iň möhüm döwletlerinden biri bolup, deňiz söwdasy we oba hojalygy sebäpli gülläp ösüpdir. Bu döwürde şäher uly taryhy ähmiýete eýe bolan ybadathanalaryň we köşkleriň gurulmagy bilen çeper we medeni gülleýän döwri başdan geçirdi.

Mundan başga-da, Naples gersogy beýleki Italiýa döwletleri we Wizantiýa imperiýasy bilen çaknyşyklaryň we bileleşikleriň sahnasy boldy. 10-njy asyrda, Gersog Wizantiýalylar bilen Lombardlaryň arasynda Italiýanyň günortasyna gözegçilik etmek üçin uruşlara gatnaşypdyr we diňe Normanlaryň gelmegi bilen Naples täze dinastiýanyň gözegçiligine geçipdir.

Sözümiň ahyrynda Wizantiýa döwri we Naples gersogy şäheriň taryhynda esasy döwri görkezýär, ykdysady gülläp ösmek, medeni ösüş we Naplesiň şahsyýetini şu güne çenli ösdürmäge goşant goşan syýasy gapma-garşylyklar bilen häsiýetlendirilýär.

Normanlaryň gol astyndaky Naples Patyşalygy

Normanyň agalyk eden ýyllary Naplesiň we Sisiliýa Patyşalygynyň taryhy üçin aýgytly döwür boldy. Hut şu döwürde normanlar Italiýanyň günortasyny basyp almagy başardylar we sebitiň taryhyna uzak wagtlap täsir etjek güýçli bir patyşalyk tapdylar.

Norman basyp almak

Normanlaryň gol astyndaky Naples Patyşalygy şäheri 1137-nji ýylda Italiýanyň günortasyndaky ilkinji Norman şasy Sisiliýaly Rojer II basyp almak bilen başlady. Basyp alandan soň, Naples korollygy Sisiliýanyň we Günorta Italiýanyň köp bölegini öz içine alýan Sisiliýa Patyşalygynyň bir bölegine öwrüldi. Normanlar Kastel Nuowo we San Gennaro sobory ýaly Naplesiň iň möhüm ýadygärlikleriniň köpüsiniň gurluşygyna jogapkärdi.

Norman döwründe Naples Ortaýer deňzinde möhüm medeni we söwda merkezine öwrüldi. Şäher hristianlary, musulmanlary we ýewreýleri öz içine alýan kosmopolit ilat bilen medeniýetleriň we dinleriň çatrygy boldy. Dini we medeni çydamlylyk döwri şäheriň ykdysady we medeni ösüşine goşant goşdy.

Normanyň mirasy

Rojer II ölenden soň, Naples şalygy dürli Norman hökümdarlaryna geçdi, şol sanda Sisiliýaly William I we Sisiliýaly William II. William II-iň dolandyran döwründe Naples şalygy güýç we abadançylyk taýdan iň ýokary derejesine ýetdi, Naples şäheri tutuş Norman şalygynyň iň möhümleriniň birine öwrüldi.

Norman döwri, 1189-njy ýylda, Naples şalygy swabiýalylaryň gözegçiliginde bolanda, William II-iň ölümi bilen tamamlandy. Şeýle-de bolsa, Norman mirasy geljek asyrlaryň dowamynda medeniýetine, ykdysadyýetine we syýasatyna täsir edip, Naples şalygynda ýaşar.

Swabiýa neberesi we Frederik II-iň hökümdarlygy

Naplesdäki Swabiýanyň agalygy

Imperator Frederik II-iň ýolbaşçylygyndaky Swabiýa neberesi XIII asyrda Naples Patyşalygynda agalyk edipdir. Syýasy we harby başarnyklary bilen tanalýan Frederik II Napolyoda uly abadançylyk we ösüş döwrüni getirdi. Onuň dolandyran döwründe şäher köp medeniýetli we baý çeper durmuşy bolan möhüm medeni we söwda merkezine öwrüldi.

Frederik II

Federiko II Naples Patyşalygynyň ykdysady ösüşine itergi bermek üçin innowasiýa syýasatlaryny durmuşa geçirdi. Söwda işini ýeňilleşdirmek üçin ýollaryň, köprüleriň we portlaryň gurulmagyny goldaýar we kitaphanalary, mekdepleri we uniwersitetleri döretmek arkaly medeniýeti we sungaty ösdürýär. Mundan başga-da, patyşalykda bar bolan dürli dini jemagatlaryň arasynda parahatçylykly ýaşaşmagy öňe sürdi, ybadat azatlygyny we musulmanlar, ýewreýler we hristianlar üçin gorag kepillendirildi.

Swabiýa neberesiniň pese gaçmagy

Frederik II ölenden soň, içerki güýç göreşleri we beýleki Europeanewropa güýçleri bilen çaknyşyklar sebäpli Swabiýa neberesi pese gaçyp başlady. XIV asyrda Naples şalygy Angele neberesiniň gözegçiliginde bolup, Naplesde Swabiýa döwrüniň gutarandygyny görkezýär. Şeýle-de bolsa, Frederik II we Swabiýa neberesiniň mirasy şäheriň we patyşalygyň soňraky ösüşi üçin möhüm bolup galdy.

Angewin we Aragonlylaryň täsiri

Angewinler

Swabiýa döwri gutarandan soň, 1266-njy ýylda Anjudan Çarlz I Naples şalygyny basyp aldy we Angewin dinastiýasyny esaslandyrdy. Olaryň dolandyryşy 1442-nji ýyla çenli dowam edip, şähere möhüm üýtgeşmeler girizdi. Naples, Castel Nuovo we San Lorenzo Maggiore buthanasy ýaly täze köşkleriň we buthanalaryň gurulmagy bilen möhüm syýasy, medeni we ykdysady merkeze öwrüldi.

Angewinler Naples Patyşalygyny iki asyr töweregi dolandyryp, şäheriň taryhyna we medeniýetine uly täsir edipdir. Dolandyryş döwründe Naples XIV asyrda baronlaryň gozgalaňy we XV asyrda şäheri basan gara gyrgyn ýaly möhüm taryhy wakalaryň sahnasydy.

Aragonly

1442-nji ýylda Naples şalygy Aragon dininiň gözegçiliginde bolup, Aragonly Alfonso V tagtyna goşuldy. Aragonlylar täze berkitmeleriň gurulmagy we sungatyň we medeniýetiň ösmegi bilen Napole goşmaça üýtgeşmeler girizdi.

Aragon hökümdarlygy döwründe Naples söwda we senetçiligiň ösmegi bilen deňeşdirilende durnuklylyk we gülläp ösüş döwrüni başdan geçirdi. Şäher, halkara derejesinde meşhur suratkeşleriň we ýazyjylaryň gatnaşmagy bilen sungatyň möhüm merkezine öwrüldi.

Sözümiň ahyrynda, Angewin we Aragon täsiri Naplesiň taryhynda ýatdan çykmajak yz galdyrdy, şäheriň şahsyýetini we häsiýetini şu güne çenli kesgitlemäge kömek etdi.

Ispaniýanyň Wiktoriýa döwründe Naples

Ispanlaryň Naplese gelmegi

1504-nji ýylda Aragonly Ferdinand I-iň ölümi bilen Naples şalygy Ispaniýanyň täjiniň, esasanam Çarlz V.-iň gözegçiliginde boldy. Ispanlar özleri bilen şäheri emele getirjek täze medeni we ykdysady täsirleri getirdi we geljek asyrlardaky patyşalyk.

Ispanlaryň agalygy

Ispaniýanyň wepalylygy döwründe Naples häzirki wagtda şäheriň şäher panoramasyny häsiýetlendirýän köp sanly buthana, köşk we ýadygärlik gurlup, ajaýyp çeper we binagärlik ajaýyplygyny başdan geçirdi. Ispanlar Naplesiň ykdysady ösüşine goşant goşup, Ortaýer deňziniň esasy söwda merkezleriniň birine öwrüldi.

Şeýle-de bolsa, Ispaniýanyň agdyklyk etmegi gapma-garşylyklar we sosial dartgynlyklar bolmady. Birnäçe asyrlap daşary ýurt hökümdarlygy bilen synag edilen neapolitan ilaty, Masaniellonyň ýolbaşçylygyndaky 1647-nji ýyldaky gozgalaň bilen Ispaniýanyň hökümetine garşy baş göterip başlady. Bu gozgalaň, ganda basylan hem bolsa, Ispaniýanyň Naplesdäki gatnaşygyny gowşatdy.

Naplesdäki ispan mirasy

1707-nji ýylda Ispaniýanyň wepalylygynyň gutarandygyna garamazdan, Ispaniýanyň täsiri Naplesde uzak wagtlap diri galdy. Ispan döwründe döredilen köp sanly ýadygärlik we sungat eseri şäherde henizem görünýär, bu taryhy döwrüň ajaýyplygyna we baýlygyna şaýatlyk edýär. Mundan başga-da, köp neapolitan däp-dessurlarynyň we däp-dessurlarynyň ispan kökleri bar, bu Ispaniýanyň agalygynyň neapolitan medeniýetine we jemgyýetine nähili täsir edendigini görkezýär.

Sözümiň ahyrynda Ispaniýanyň wepalylygy şäheriň we onuň ilatynyň ýatdan çykmajak yz galdyran çeper we ykdysady ajaýyplyk döwri bolan Naplesiň taryhynda möhüm bir bölümi görkezýär.

Burbon döwri we Italiýanyň birleşmegi

Burbon dinastiýasy döwründe Naples Patyşalygy

Ispaniýanyň agdyklyk etmeginden soň, Naples XVIII asyrda Burbon dinastiýasynyň gözegçiliginde boldy. Naplesdäki Burbon döwri möhüm özgertmeler we üýtgeşmeler bilen häsiýetlendirilýär. 1734-nji ýylda Naplesiň şasy bolan Burbonly Çarlz möhüm administratiw, ykdysady we sosial özgertmeleri girizdi. Onuň dolandyran döwründe Naples birneme gülläp ösmek we ösüş döwrüni başdan geçirdi.

Napoleon söweşleri we Italiýanyň birleşmegi

Napoleon Bonapartyň we Napoleon söweşleriniň gelmegi bilen Naples Patyşalygy konfliktlere we syýasy üýtgeşmelere gatnaşdy. Napoleon ýeňilenden soň, 1815-nji ýylda Wena kongresi Burbon dinastiýasyna Naples Patyşalygyny belledi. Şeýle-de bolsa, Risorgimento hereketiniň ösmegi we Italiýanyň birleşmegi Naplesdäki Burbon dolandyryşynyň soňlanmagyna sebäp boldy.

Italiýanyň birleşmegi we Naplesiň ykbaly

Naples Italiýany birleşdirmek ugrundaky göreşiň esasy teatrlaryndan biridi. 1860-njy ýylda Garibaldi we Müň kömegi bilen Naples basyp alyndy we Italiýa Patyşalygyna birikdirildi. Italiýanyň birleşmegi Naplesde çuňňur syýasy, sosial we ykdysady özgerişlere sebäp boldy. Şäher täze italýan döwletiniň aýrylmaz bölegine öwrüldi we ýurdy döwrebaplaşdyrmak we ösdürmek işine gatnaşdy.

20-nji asyrda Naples: uruş we täzeden gurmak

Ikinji jahan urşy we nemes basybalyjylygy

20-nji asyrda, Naples Ikinji jahan urşy döwründe taryhynyň iň kyn döwürleriniň biriniň baş gahrymanydy. Şäher, Italiýada bar bolan Ok güýçlerini gowşatjak bolýan soýuzdaşlar tarapyndan agyr bombalandy. 1943-nji ýylyň sentýabr aýynda nemes goşunlary şäheri basyp aldy we parahat ilata garşy jeza we konslagerlere deportasiýa edilip, terror re regimeimini döretdi.

Neýapolitan ilaty nemes basybalyjylygy döwründe uly ejir çekdi, açlyk, kesel we weýrançylyk şäheri we onuň ilatyny agyrlaşdyrdy. Şeýle-de bolsa, kynçylyklara garamazdan, neapolitikleriň garşylygy basyp alyşa garşy durmak we şäheriň azat edilmegine goşant goşmak üçin birleşdi.

Naplesiň täzeden gurulmagy we täzeden döremegi

Uruş gutarandan soň, Naples täzeden gurmak kyn kynçylygy bilen ýüzbe-ýüz boldy. Bombalamak bilen şäheriň köp ýerleri weýran edilipdi we ilat howply ýagdaýda. Şeýle-de bolsa, ýerli häkimiýetleriň ygrarlylygy we jemgyýetiň raýdaşlygy netijesinde Naples dikelip başlady.

Şäheriň durkunyň täzelenmegi täze infrastrukturanyň döredilmegini we zeper ýeten ýerleriň täzeden gurulmagyny öz içine aldy. Mundan başga-da, ilatyň ýaşaýyş şertlerini gowulandyrmak üçin ykdysady we sosial ösüş syýasatlary başlandy. Naples, ruhuny we özboluşly şahsyýetini gorap, uruş harabalyklaryndan gaýtadan dogulmagy başardy.

Häzirki wagtda 20-nji asyr Naples şäheriň taryhynda öz halkynyň görgüleri we çydamlylygy bilen baglanyşykly möhüm bölümi görkezýär. Şol kyn ýyllaryň ýatlamasy, şol döwrüň güwänamalaryny dowam etdirmegi we dikeldiş we geljege umyt bilen garamak ukybyny bellemegi dowam etdirýän neapolitlileriň arasynda henizem saklanýar.